Basketbol: səbət topunun maraqlı həyatı və inkişafı

Basketbol haqida: tarixi, qoidalari, va qiziqarli faktlar

Basketbol - bu savatga toʻpni tashlab ochko oladigan jamoa sporti. Bu oʻyin dunyo boʻylab keng tarqalgan va millionlab odamlarning sevimli mashgʻuloti hisoblanadi. Bu maqolada siz basketbol haqida batafsil maʼlumot olishingiz mumkin. Biz sizga basketbolning nima ekanini, qachon va kim tomonidan ixtiro qilinganini, qaysi qoidalar asosida oʻynalganini, va basketbol dunyosida qaysi faktlar va rekordlar mavjud ekanini tushuntiramiz.

basketbol haqida

Basketbol nima?

Basketbolning asosiy xususiyatlari

Basketbol - bu sport turi, 3,05 m balanddagi savatli halqaga toʻpni qoʻlda tashlab oʻynaladigan jamoaoʻyini. Har bir jamoada 5 ta oʻyinchi boʻladi. Oʻyin davomida oʻyinchilar toʻpni egallab, otish, urish, yoki zarba berish orqali harakatlanishlari mumkin. Oʻyin maqsadi - riqib jamoasining savatiga toʻpni tashlab koʻproq ochko olmoqdir. Ochko soni toʻpni savatga tashlash usuliga bogʻliq boʻlib, uch, ikki yoki bitta boʻlishi mumkin. Oʻyin davomida turli xil nuqsonlar (follar) boʻlishi mumkin, ular uchun esa sərbəst atış (fri-xrou) beriladi. Oʻyin natijasi esa ochko soni koʻpaygan jamoa gʼolib eʼlon qilinadi.

Basketbolning yaranishi va tarixi

Basketbolning ixtirochi: Jeyms Naismit

Basketbolning ixtirochi AQShning Massaçusets shtatidagi Springfild shahrida boshlangan Jeyms Naismit (1861-1939) deb hisoblanadi. U boshlangʼichda badiiy gimnastika ustasi boʻlib, keyinchalik boshqa sport turlarini oʻrgatuvchi boʻldi. U 1891-yil qish faslida oʻquvchilariga ichki mekonda oʻynash uchun yangi oʻyin ixtiro qilishga buyurildi. Uning maqsadi - oʻquvchilarni harakatda va salomat saqlab qolish edi. U oʻzining ixtiro qilgan oʻyinni basketbol (basket ball) deb nomlashdi, chunki u savatli halqalarni toʻpni tashlash uchun ishlatdi. Uning ixtiro qilgan basketbol oʻyini esa 21 dekabr 1891-yilda ilk bor oʻynaldi. Bu kunda basketbolning tugʼilgan kuni deb hisoblanadi.

Basketbolning dunyoga tarqalishi va inqirozi

Basketbol oʻyini tez orada AQShda va dunyo boʻylab keng tarqaldi. 1893-yilda Kanadada, 1894-yilda Meksikada, 1897-yilda Frantsiyada, 1900-yilda Italiyada, 1904-yilda Osiyoda, 1908-yilda Afrikada, va 1913-yilda Avstraliyada basketbol oʻynash boshlandi. Basketbol oʻyini hamda uning qoidalari ham turli xil oʻzgarishlarga uchradi. Masalan, savatli halqalar yeriga toʻrli halqalar ishlatildi, toʻpning rangi va oʻlchami almashtirildi, foular va sərbəst atışlar kiritildi, va hokazo. Basketbol oʻyini dunyo miqyosida tanilishi esa 1936-yilda Berlinga Olimpiya Oʻyinlarida kiritilishi bilan boʻldi. Bu yilda AQSh jamoasi gʼolib boʻldi. Keyinchalik basketbol oʻyini FIBA (Xalqaro Basketbol Federatsiyasi) tomonidan tashkil etilgan turli xil musobaqalar va turnirlarda ham koʻrsatildi. Basketbolning eng mashhur musobaqasi esa NBA (Milliy Basketbol Assotsiatsiyasi) deb hisoblanadi. Bu musobaqa AQShda 1946-yilda tashkil etilgan va dunyoning eng yaxshi basketbolchilarini jalb etgan.

Basketbolning asosiy qoidalari va terminlari

Basketbol maydoni va uning oʻlchamlari

Basketbol maydoni - bu toshdan yoki parketdan yasalgan tekis maydon, unda ikkita savatli halqa joylashgan. Maydonning uzunligi 28 metr, eni esa 15 metr boʻlishi kerak. Maydonning har bir tomonida savatli halqa (ring) joylashgan, uning diametri 45 sm, balandligi esa yer ustidan 3,05 m boʻladi. Savatli halqa ichida toshmaydigan tor (net) bor, u toʻpni sekinlashtiradi. Savatli halqaning markazidan 5,8 m masofada esa jazovalar (free-throw line) bor, ular sərbəst atışlar uchun ishlatiladi. Maydonning markazida esa doira (center circle) bor, uning diametri 3,6 m boʻladi. Maydonning har bir tomonida esa ikki ta yarim doira (restricted area) bor, ular foular va zarbalar uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Maydonning har bir tomonida ham ikki ta uchki maydon (three-point area) bor, ular ochko sonini belgilaydi. Maydonning har bir tomonida ham ikki ta yar im maydon (out-of-bounds) bor, ular oʻyinchi yoki toʻp chiqib ketganda ishlatiladi. Maydonning har bir tomonida ham ikki ta vaqt oʻlchovchi (shot clock) bor, ular oʻyinchilarga toʻpni savatga tashlash uchun berilgan vaqtni koʼrsatadi.

Basketbol o'ynashni o'rganish

Basketbol qoidalari va terminlari

Basketbol tarixi va mashhur o'yinchilari

Basketbol savatini qanday tanlash kerak

Basketbol to'pi sotib olish uchun maslahatlar

Basketbol maydonchasini qurish va ta'minlash

Basketbol mashg'ulotlari va mashqlari

Basketbol musobaqalari va chempionatlar

Basketbol o'yinining foydali taraflari

Basketbol o'yinida yuqori natijaga erishish

Basketbol o'yinida eng yaxshi strategiyalar

Basketbol o'yinida yaroqsiz xatolar

Basketbol o'yinida jismoniy va ruhiy tayyorgarlik

Basketbol o'yinida komanda ruhi va hamkorlik

Basketbol o'yinida liderlik va boshqaruv qobiliyatlari

Basketbol o'yinida pozitsiyalar va vazifalar

Basketbol o'yinida atrof muhit va havoning ta'siri

Basketbol o'yinida fanatlar va azoliklar

Basketbol o'yinida qimmatbaho sovg'alar va suvenirler

Basketbol o'yinida eng yaxshi kitoblar va filmlar

Basketbol o'yinida eng mashhur siteler va bloglar

Basketbol o'yinida eng yaxshi onlayn kurslar va darsliklar

Basketbol o'yinida eng yaxshi trenerlar va mentorlar

Basketbol o'yinida eng yaxshi klublar va akademiyalar

Basketbol o'yinida eng yaxshi markalar va mahsulotlar

Basketbol o'yinida eng yaxshi kiyimlar va aksessuarlar

Basketbol o'yinida eng yaxshi ovqatlanish va ovqatlanish rejimi

Basketbol o'yinida eng yaxshi shifokorlar va salomatlik maslahatlari

Basketbol o'yinida eng yaxshi psixologlar va motivatsiya maslahatlari

Basketbol o'yinida eng yaxshi sayohatlar va tajribalar

Basketbol o'yinida eng yaxshi podkastlar va video kanallar

Basketbol o'yinida eng yaxshi forumlar va ijtimoiy tarmoqlar

Basketbol o'yinida eng yaxshi ilovalar va dasturlar

Basketbol o'yinida eng yaxshi statistika va analitika saytlari

Basketbol o'yinida eng yaxshi savollar va javoblar saytlari

Basketbol haqida yangiliklar va yangilanishlar saytlari

Basketbol haqida fikrlar va sharhlar saytlari

Basketbol haqida rasmlar va video saytlari

Basketbol haqida testlar va oyinlar saytlari

Basketbol haqida maqolalar ve ma'lumot saytlari

Basketbol toʻpi va uning xususiyatlari

Basketbol toʻpi - bu portlatdan yoki sintetik materialdan yasalgan, ichki bosimli, yarim katta toʻp. Toʻpning diametri 24-25 sm, ogʼirligi esa 600-650 g boʻlishi kerak. Toʻpning rangi esa odatda qizil-kulrang yoki sariq-kulrang boʻladi. Toʻpning sirtida esa shilliq yoki chiziqli qatlam bor, u toʻpni tutishga yordam beradi. Toʻpning ichki bosimi esa 0,49-0,63 atmosfera (7,3-9,5 psi) boʻlishi kerak.

Basketbol oʻyinchilarining pozitsiyalari va vazifalari

Basketbol oʻyinida har bir jamoada 5 ta oʻyinchi boʻladi. Oʻyinchilar turli xil pozitsiyalarda oʻynay oladilar. Pozitsiyalar esa quyidagicha boʻladi:

• Point guard (PG) - bu jamoaning boshqaruvchisi, u toʻpni egallab, hujumga boshlaydi va oʻz jamoa oʻyinchilariga otishlarni amalga oshiradi. U ham ochko oladigan, ham ochko beradigan boʻlishi kerak. Uning asosiy xususiyatlari - tezkorlik, reaksiya, koordinatsiya va intellekt.

• Shooting guard (SG) - bu jamoaning asosiy ochko oluvchisi, u toʻpni savatga tashlashda mahoratli boʻlishi kerak. U ham uzoqdan, ham yaqinidan atishlarni amalga oshirishi mumkin. Uning asosiy xususiyatlari - aniqlik, kuch, doimiylik va himoya.

• Small forward (SF) - bu jamoaning hujumchi va himoyachi oʻyinchisi, u har ikkala tomonda ham faol ishtirok etishi kerak. U ham ochko oladigan, ham riqiblarni bloklashga qodir boʻlishi kerak. Uning asosiy xususiyatlari - boy, atlantiklik, texnika va jasorat.

• Power forward (PF) - bu jamoaning kuchli va boyli oʻyinchisi, u savat ostida riqiblar bilan kurashadi va rebayndlarni egallaydi. U ham ochko oladigan, ham riqiblarni himoyalashga qodir boʻlishi kerak. Uning asosiy xususiyatlari - kuch, boy, himoya va rebaynd.

• Center (C) - bu jamoaning eng boyli va kuchli oʻyinchisi, u savat ostida riqiblar bilan kurashadi va rebayndlarni egallaydi. U ham ochko oladigan, ham riqiblarni bloklashga qodir boʻlishi kerak. Uning asosiy xususiyatlari - kuch, boy, blok va rebaynd.

Basketbol o'yinining davomiyligi va natijasi

Basketbol o'yini 4 ta chorakdan iborat bo'ladi. Har bir chorak 10 daqiqa davom etadi (FIBA qoidalariga ko' ra) yoki 12 daqiqa davom etadi (NBA qoidalariga koʻra). Choraklar oʻrtasida esa 2 daqiqa dam olish vaqti beriladi. Agar oʻyin natijasi teng boʻlsa, esa qoʻshimcha vaqt (overtime) beriladi. Har bir qoʻshimcha vaqt 5 daqiqa davom etadi. Oʻyin natijasi esa ochko soni koʻpaygan jamoa gʼolib eʼlon qilinadi. Agar ochko soni teng boʻlsa, esa qoʻshimcha vaqt davom etadi, gʼolib aniqlanmaguncha.

Basketbol o'yinida qo'llaniladigan asosiy harakatlar va texnikalar

Basketbol o'yinida o'yinchilar turli xil harakatlar va texnikalarni qo'llaydilar. Ular quyidagicha bo'ladi:

• Dribbling - bu to'pni egallab, unga zarba berish orqali harakatlanish. Bu harakatda o'yinchi to'pni o'zidan uzoqroq tashlay olmaydi, aks holda bu nuqson (traveling) hisoblanadi.

• Passing - bu to'pni o'z jamoa o'yinchisiga otish. Bu harakatda turli xil usullar ishlatiladi, masalan, chest pass, bounce pass, overhead pass, behind-the-back pass, va hokazo.

• Shooting - bu to'pni savatga tashlash. Bu harakatda ham turli xil usullar ishlatiladi, masalan, layup, jump shot, hook shot, bank shot, slam dunk, alley-oop, va hokazo.

Rebounding - bu savatga tashlangan to'pni egallash. Bu harakatda o'yinchilar